Schaliegas: feiten, emoties en pecunia

Inleiding op de lezing
Diep in de Nederlandse bodem zitten dunne maar uitgebreide lagen kleisteen, schalie genaamd, waarin waarschijnlijk een grote hoeveelheid methaan zit opgesloten. De olie- en gasindustrie, maar vooral ook onze overheid kijkt verlekkerd naar de kansen om deze fossiele brandstof te gaan exploiteren. In de VS zijn technieken ontwikkeld die dit mogelijk maken. Door een combinatie van horizontaal boren en hydraulisch fractureren (“fracken”) wordt de schalie met grote hoeveelheden water, zand en chemicaliën opengebroken, zodat de methaan uit het gesteente kan ontsnappen. De techniek is duur en arbeidsintensief, maar heeft in de VS geleid tot een enorme verhoging van de binnenlandse aardgasproductie, en een grote opleving van energieafhankelijke industrie. Echter, de schaliegaswinning heeft ook veel vervuiling teweeggebracht van drink- en oppervlaktewater, grote schade toegebracht aan het landschap, en heeft enorme uitgestrekte natuurgebieden omgevormd tot troosteloze boorputmozaïeken. De klimaateffecten van schaliegas zijn eveneens omstreden: doordat een aanzienlijk percentage van de gewonnen methaan tijdens winning en transport in de atmosfeer weglekt zou volgens klimaatdeskundigen schaliegas weleens slechter voor het klimaat kunnen zijn als steenkool. Er zijn al aardbevingen tot 5.6 op de schaal van Richter opgetreden die samenhingen met schaliegaswinning.

De vraag is of schaliegas voor Nederland een goede zaak is. De hoeveelheid schaliegas lijkt beperkt, en het is zeer de vraag of er in het dichtbevolkte Nederland voldoende plaats is voor de industriële infrastructuur die nodig is voor het winnen van een meer dan marginale hoeveelheid. In vele andere Europese landen speelt de schaliegasdiscussie ook. In Engeland en Polen wordt al geboord; in deze landen is (net als in Nederland) de regering zeer pro-schaliegas, al is er ook daar veel oppositie vanuit de bevolking. In Frankrijk, Roemenië en Duitsland zijn juist langdurige moratoria afgekondigd tegen schaliegaswinning. In Nederland is de regering in haar enthousiasme voor proefboringen gestuit op een krachtige oppositie vanuit de bevolking en de lokale politiek. Ruim 130 gemeentes hebben zich inmiddels “schaliegasvrij” verklaard. Minister Kamp is nu bezig een structuurvisie te ontwikkelen om na 2014 proefboringen naar schaliegas te kunnen afdwingen zonder instemming van de betrokken gemeentes en inwoners. In Europa wordt krachtig (en misschien effectief) gelobbyd door de industrie om schaliegaswinning in Europa toe te staan zonder de verplichting voor milieu effect rapportage. De Nederlandse mijnbouwwet, die vooral gericht is op maximalisatie van afdrachten aan de staatskas uit fossiele brandstofwinning, lijkt ook weinig beletselen op te werpen.

Voor een goede besluitvorming is het noodzakelijk dat de mogelijke risico’s en de kosten van risicomitigatie worden afgewogen tegen de te verwachte opbrengst. De Stichting Schaliegasvrij Nederland is een bundeling van organisaties die zich in ons land in het schaliegasdossier hebben verdiept, en neemt intensief deel aan de discussies tussen de voor- en tegenstanders van schaliegas. De Stichting heeft veel succes geboekt door vooral naar feiten te zoeken – de enige manier om een politieke afweging van emoties tegenover financiële belangen zinvol te laten verlopen. Het zal nog lang een interessant debat zijn, waarvan de uitkomst nog helemaal niet vast staat.